Әмина Өмірзақова – қазақ киносының тұңғыш қарлығаштарының бірі. Театрдағы рөлдері де – өз алдына бөлек әлем. Көрерменді сендіре білетін, жүрек түкпірінен орын ала білетін қасиетін өнердегі әріптестері де, көзін көрген замандастары да жиі айтады. Одан қалса, ана образын дәл Әмина Өмірзақовадай шебер сомдаған қазақ актрисасы жоқ шығар! Тайлағына жар іздеп құрақ ұшқан абзал ана, «Ана туралы аңыздағы» рөлі күллі көрерменді баурады. Талантына бас игізді. Белгілі актрисаның биыл – ғасыр тойы. Атаулы жыл күллі ЮНЕСКО көлемінде атап өтіледі. Газетіміздің жылашар нөміріне Әмина апа жайлы естеліктерді жариялағанды жөн көрдік. Бұл кісінің көзін көргендер де жыл өткен сайын азайып барады. Апалы-сіңлі болып етене араласқан замандасы Роза Әшірбековамен арнайы тілдескен едік. Апасы жайлы әңгімені әріден бастады. Естеліктері де жып-жылы. Әр айтқан сөзі сезімге толы. Соңында сағынғанын айтып, көңілі босады. Ендігі әңгімені Роза Әшірбекованың өзі айтсын.
Әмина апаммен алғаш студент кезімде танысқан едік. Театрға жиі барып тұрамыз. Ол кісінің ойыны ерекше болатын. Арнайылап барамыз. Әсіресе, «Тайфун» қойылымындағы рөлі айрықша есімде қалды. Алғаш көргенім де осы кез еді. Жағымсыз кейіпкерді сомдады. Жоғары жақтан түсіп келе жатқандағы бейнесі көз алдымда. Жанарынан от шашып тұратын. Бірден баурап алады. «Ойпырым-ай, неткен ғажап актриса. Алла Тағаланың берген таланты осы шығар» деумен болдым. Өзге елдің, соның ішінде көбіне ресейлік артистердің ойынымен таныспыз. Оларда кей жерлерінде жасандылық сезілетін. Әмина апам шынайы еді. Осылайша ойынына бір көргеннен ғашық болдым. Ішімнен «мен де осындай болсам» деп тілейтінмін. Оқу бітіріп, үйге кетеміз деп жүргенде Әуезов атындағы театрда ойнап жүрген Мәкен Байзақова қолын сындырып алып, Әзірбайжан Мәмбетов мені сол кісінің орнына гастрольге жіберді. Сөйтіп, аяқасты Талдықорғанға сапарға аттандық. Барсақ, Алматыдағы балалар мен жасөспірімдер театрының Әмина апай мен жұбайы Камаси Өмірзақов бастаған бригадасы да сол жақта жүр екен. Қонақүйде жолығып қалдық. Студияны аяқтаған соң сол театрға жұмысқа қабылданған едім. Әуезов актерлері: «Міне, бұл – сіздердің актрисаларыңыз», – деп мені сол жердегілерге таныстырды. Мұны естіген Әмина апа дереу: «Ойбай, онда неге сендермен ойнап жүр?», – деді. Ол кісінің мінезі сондай еді. Жасандылықты ұнатпайтын. Тіке айта салады. Әуезов театрымен бірге жүруімнің себебін түсіндіріп, солай бетпе-бет танысқан едік. Әмина апаның театрға келген актерлердің бәріне қоятын алғашқы сұрағы – «Қай елденсің?». Менен де сұрады. Көкшетаудан екенімді айтсам, «Арғын екенсің ғой. Өзімнің сіңлім болдың. Енді сені сіңлікеш деп атаймын» деді. Міне, сол кезден бері етене араластық. Ол – менің театрдағы анам. Өйткені театр табалдырығын енді ғана аттаған уақытқа сәйкес келді. Тіпті сахнаға шыққанда қолымды қайда қоярымды білмеймін. Әмина апа өзі жетектеп, жетелеп жүрді. Көптеген қойылымдарда бірге ойнадық.
Театрмен шектелмей, киноға түсті. Бір емес, бірнеше фильмдері халықтың көңілінен шықты. Тек өмірінің соңына қарай денсаулығы нашарлағанда шығармашылығы бәсеңдеді. Аяғын баса алмай жүргеніне қарамастан, театрға анда-санда бас сұғып тұратын. Келгенінде бірден «Сіңлікеш, бері кел» деп жанына шақырып алады. Ұжымға келген жастарды аса тани бермейді. Содан әрқайсысының аты-жөнін сұрайды. Бәрі есінде қайдан тұрсын? Ұмытып қалып, келесі келгенінде баяғы сұрақтарды қайтадан қояды. «Туу, Әмина апа, қойшы. Бәрібір ұмытып қаласың» деп бұртиып қалатынмын. «Күлме, сіңлікеш. Ертең өзің де сөйтіп отырасың» дейтін. Шынында да, сол күн қазір өз басыма да туды. Тура Әмина апа болдым. Қазір айтқанды қазір ұмытып қаламыз. Бір айта кетерлігі, театр әкімшілігі ол кісі өмірден өткенге дейін штатта ұстап, айлық беріп отырды. Қандай құрмет!
Театрымызда асхана бар еді. Камаси аға мен Әмина апа айлық алғанда еркелеп, тәтті алдырамыз. Ол кезде Мәскеуден шығарылатын «Красная шапочка» дефицит болды. Соған құмармыз. Аға «Кәмпит қана жейсіңдер ғой» дегенде «иә, иә, кәмпит болса жетеді» дейміз. Бірақ асханаға барған соң қосымша тағы бірдеңе аламыз. Екеуі де марқұм өте аңғал, ақкөңіл болатын. Кейде қарызға жаздырамыз. Сөйтіп, талай ұл-қыз Камаси ағаны «черный списокке» кіргіздік. Ақшасын берерде Әмина апам «Ойбай-ау, айлығымды не істедіңдер» деп күліп, төлеп жататын. Бір жақсысы, еш ренжімейді. Еркелігімізді көтереді. Әрі кетсе «Әй, собакалар» дейді.
Жолдасына қатты еркелейтін. Азаматы да еркелете білетін. Бұл жұпқа сырттай қызыға қарайтынбыз. Тағдырдың жазуы сол, Әмина апам жастау қалды. Қырық пен елудің орта тұсында болды ғой деймін. Апыр-ай, сол кезде олар бізге үлкен адам боп көрінетін. Артынан екі ұл, бір қызы қалды. Соларды апам өзі жеткізді, өсірді. Киноға, театрға, балаларға қарап та үлгеретін. Арасында радио мен дубляжы тағы бар. Соның бәрі балалар үшін. Камаси аға өмірден кеткен соң қиындықты көп көрді. Соның бірін білдірмеді. Арасында екеуміз ғана қалғанда «Уһ, сіңлікеш, шаршадым» дейді. Жиырмадан енді асқан кезіміз. Жөнді ештеңе айта алмаймыз. Сол бір ауыз «уһ» дегеннің өзінде соншама қиындық пен ауырлықтың жатқанын сезетінмін. Бірақ өмірге өкпесін айтпайды. Басқалардың көзінше жайдары қалпын сақтайтын. Ол кісінің энергиясы таусылмайтын. Қашан көрсең, күлімдеп, өмірге құштар боп жүреді. Жан-жағына шуақ таратады. Театрға табаны тиген бетте құдды күн кіргендей сезілуші еді. Жарық пен жылу беретін. Жүре алмай қалған кезінде ұлы Талас балдақпен талай театрға әкелгені есімізде. «Ұжымымды сағындым» деген бір сөзін жерге тастаған емес. Келе алмаған кезінде жаңалықтарды телефон арқылы сұрайды. Әр сейсенбі хабар біліп отыратын әдеті бар. Өзі үйден шыға алмай қалғандықтан ба екен, үнемі «Роза, театрдың іс-шараларынан қалма, ерінбе» деп ескертіп отыратын. Бұлай деуінің тағы бір себебі – театрға деген сүйіспеншілігі. «Кірер кезде «бісміллә» деп, оң аяқпен кір. Сахнаға шыққанда да айтуды ұмытпа. Сонда Алла саған күш-қуат береді, көмектеседі. Өсек-аяңнан алыс бол. Қыбыр-жыбырға жақындама» деп ақыл айтып отыратын.
Сол кездерді қатты сағынамын. Әмина Өмірзақова, Қасым Жәкібаев, Аққағаз Мәмбетова сынды замандастарымды жиі еске аламын. Анда-санда құран бағыштаймын. Жаныма бататыны – олардың егемендік алғанымызды көре алмағаны. Қазақстанның жеке мемлекет болғанын көрмеді. Бәрі Кеңес Одағының заманында өмір сүрді, сол кезде дүниеден өтті. Тәуелсіздік алып, өз алдымызға бөлек мемлекет болғанымыз қандай бақыт! Егемен елдің ұландарын көріп, тағы қуанамын. Бір ғана Димашымыздың өзін алып қараңыз. Сахнаға шыққаннан Аллаға шүкірімді айтып отырамын. Бұрын қалай еді? Совет үкіметінің қазанында ғана қайнадық. Шетел дегенді білмедік. Ал қазір қалай? Барам деген жерге бара аласың. Өзіміздің Оралға барғаннан Америкаға бару оңай. Ұшақпен демде мұхит асам десең де, ерік өзіңде. Осындай күнді көргеніме бақыттымын. Әйтсе де, Совет үкіметінің де кереметі көп болды. Сол дәуірде өмір сүрдік, оқыдық. Жастардың дені кітапқұмар едік. Әмина апам «Әй, Роза, шошаңдамай, романдарды көп оқы. Мен өзім ондайға жоқпын. Сен кітап оқы» деп отырушы еді. Әмина апа жайлы естеліктерден еске түсіп отырғаны – осы. Өте ғажап жан еді, шіркін. Жатқан жері жайлы болсын! Биыл ғасыр тойы ЮНЕСКО көлемінде тойланғалы жатыр. Бұл да ол кісінің өнері мен еңбегінің бағаланғаны десем, артық болмас. Мұндай жандар ұмытылмауы тиіс. «Сіңлікеш» деп отыратын сүйікті апам дәйім жадымда. Дұғамда. Өнер саласындағы барша ізбасарларына сол кісінің жолын берсін!
Жазып алған
Жадыра АҚҚАЙЫР
Ақпаарат көзі: https://aikyn.kz/2019/01/04/76904.html